Polska maryjność

Polska maryjność – fenomen nie tylko Jasnej Góry

W ten interesujący kontekst rewaloryzacji kobiecości wpisuje się paradoksalnie pewien fenomen religijny. Otóż zaskakuje fakt, iż mimo postępującego zeświecczenia chrześcijańskich społeczeństw Europy Zachodniej ludowa pobożność maryjna nie słabnie. Wręcz przeciwnie, w wymiarze kultu maryjnego, jakim jest pielgrzymowanie do sanktuariów maryjnych, nasila się. Ma na to wpływ z pewnością wiele czynników różnej natury. Szacuje się, że w pielgrzymkach na świecie uczestniczy około 250 milionów osób rocznie, z tego około 150 milionów to chrześcijanie. Ocenia się, że w samej Europie około 30 milionów chrześcijan – głównie katolików – poświęca swe wakacje lub urlopy na odbywanie pielgrzymek. Nie trzeba tu dodawać, że zdecydowana większość tych pielgrzymek to odwiedziny któregoś z maryjnych sanktuariów Kościoła katolickiego. 

W myśl założeń teologii kontekstualnej należy wymienić tutaj wiele niezwykłych polskich sanktuariów maryjnych. Wśród wielu pięknych i żywych miejsc kultu, takich jak np. Kalwaria Zebrzydowska, Ludźmierz, Kraków, Zakopane, Limanowa, Pasierbiec, Piotrków Trybunalski, Piekary Śląskie, Góra św. Anny, Bardo Śląskie, Gostyń, Rokitno, Obra, Biechowo, Brdów, Licheń, Leśna Podlaska, Kodeń, Leśniów, Gietrzwałd, Święta Lipka, Kalwaria Pacławska, Niepokalanów, Warszawa, Lublin, Rzeszów, Błotnica, Kałków-Godów, Sulisławice, na czoło wysuwa się Jasna Góra. Istotę i centrum tego sanktuarium stanowi przesławna ikona Świętej Bożej Rodzicielki. To w kaplicy cudownego obrazu, gdzie odczuwalna jest niezwykła i prawdziwa obecność Matki Bożej i naszej, koncentruje się żywa, niesłabnąca do Niej modlitwa, która przez Jej wszechpotężne pośrednictwo kierowana jest ona do dobrego Boga w Trzech Osobach. Tu pielgrzym doświadcza szczególnego pośrednictwa Najświętszej Maryi Panny na swojej drodze ku Ojcu Niebieskiemu. Krótko mówiąc, maryjność to podstawowa cecha Jasnej Góry. To ze względu na Świętą Maryję obecną w cudownym obrazie przychodzą na Jasną Górę setki tysięcy ludzi. W tego rodzaju ludowej pobożności odnajduje się każdy chrześcijanin. Dusza ludu łatwo identyfikuje się z Maryją w prostej, nieskomplikowanej zawiłymi prawdami religii. Nie bez powodu św. Jan Paweł II wyznał: Tyle razy przybywaliśmy tutaj! Stawaliśmy na tym świętym miejscu, przykładaliśmy niejako czujne pasterskie ucho, aby usłyszeć, jak bije serce Kościoła i serce Ojczyzny w Sercu Matki. Jasna Góra jest przecież nie tylko miejscem pielgrzymek Polaków z Polski i całego świata. Jasna Góra jest sanktuarium narodu. Trzeba przykładać ucho do tego świętego miejsca, aby czuć, jak bije serce narodu w Sercu Matki. Bije zaś ono, jak wiemy, wszystkimi tonami dziejów, wszystkimi odgłosami życia. Ileż razy biło jękiem polskich cierpień dziejowych! Ale również okrzykami radości i zwycięstwa! Można na różne sposoby pisać dzieje Polski, zwłaszcza ostatnich stuleci, można je interpretować wedle wielorakiego klucza. Jeśli jednakże chcemy dowiedzieć się, jak płyną te dzieje w sercach Polaków, trzeba przyjść tutaj. Trzeba przyłożyć ucho do tego miejsca. Trzeba usłyszeć echo życia całego narodu w Sercu jego Matki i Królowej! A jeśli bije ono tonem niepokoju, jeśli odzywa się w nim troska i wołanie o nawrócenie, o umocnienie sumień, o uporządkowanie życia rodzin, jednostek, środowisk, trzeba przyjąć to wołanie. Rodzi się ono z miłości matczynej, która po swojemu kształtuje dziejowe procesy na polskiej ziemi. 

Do najważniejszych na świecie centrów kultu religijnego, przyciągających blisko 25 milionów pątników (15 proc. pielgrzymujących chrześcijan), należą: Rzym z Watykanem (około 8 milionów), Lourdes (6 milionów), Jasna Góra w Częstochowie (4–5 milionów), Fatima (4 miliony). Jasna Góra należy więc obecnie do największych i najważniejszych ośrodków kultu religijnego na świecie (i to nie tylko w chrześcijaństwie), jest też drugim – po Lourdes – centrum kultu maryjnego. Cechą wyróżniającą Jasną Górę spośród innych wielkich sanktuariów świata jest masowość corocznych pielgrzymek pieszych, tradycja trwająca nieprzerwanie od stuleci. W Europie Jasna Góra odgrywała i odgrywa nadal rolę ośrodka, z którego promieniują idee rozwijania lub reaktywowania pieszego pielgrzymowania. Te idee dotarły również na inne kontynenty. Masowość pieszych pielgrzymek na Jasną Górę powoduje, że zalicza się je do ważniejszych ruchów migracyjnych ludzkości, zarówno w Polsce, jak i w Europie. Sanktuarium jasnogórskie jest równocześnie głównym centrum pielgrzymkowym Polski. Każdego roku rejestruje się tutaj liczbę pielgrzymów, która stanowi ponad 70 proc. uczestników wszystkich pielgrzymek w całym kraju48. Podczas swojej pierwszej papieskiej pielgrzymki do Polski św. Jan Paweł II, przemawiając z jasnogórskiego szczytu, bardzo trafnie określił fenomen tego miejsca: Przyzwyczaili się Polacy wszystkie, niezliczone sprawy swojego życia, różne jego momenty ważne, rozstrzygające, chwile odpowiedzialne, jak wybór drogi życiowej czy powołania, jak narodziny dziecka, jak matura, czyli egzamin dojrzałości, jak tyle innych… wiązać z tym miejscem, z tym sanktuarium. Przyzwyczaili się ze wszystkim przychodzić na Jasną Górę, aby mówić o wszystkim swojej Matce – Tej, która tutaj nie tylko ma swój Obraz, swój Wizerunek, jeden z najbardziej znanych i najbardziej czczonych na całym świecie – ale która tutaj w jakiś szczególny sposób jest. Jest obecna. Jest obecna w tajemnicy Chrystusa i Kościoła – uczy Sobór. Jest obecna dla każdego i dla wszystkich, którzy do Niej pielgrzymują, choćby tylko duszą i sercem, choćby tylko ostatnim tchnieniem życia, jeśli inaczej nie mogą. Przyzwyczaili się do tego Polacy. 

Przyzwyczaili się ich pobratymcy, sąsiedzi z różnych narodów. Coraz więcej przybywa tu ludzi z całej Europy i spoza Europy. Kardynał Prymas w takich oto słowach mówił w czasie Wielkiej Nowenny o znaczeniu częstochowskiego sanktuarium w życiu Kościoła. Pytał: „Co się stało na Jasnej Górze? Dotąd nie jesteśmy wstanie dobrze na to odpowiedzieć. Stało się coś więcej, niż zamierzaliśmy (O tak, stało się coś więcej, niż zamierzaliśmy!)… Okazało się, że Jasna Góra jest wewnętrznym spoidłem życia narodu, jest siłą, która chwyta głęboko za serce i trzyma naród cały w pokornej a mocnej postawie wierności Bogu, Kościołowi i jego hierarchii. Dla wszystkich nas była to wielka niespodzianka, że potęga Królowej Polski jest w narodzie aż tak wspaniała”. Cóż więc dziwnego, że i ja tu dziś przybywam. Przecież zabrałem z sobą z Polski na stolicę św. Piotra w Rzymie ten polski nawyk, ten „święty nawyk” Polaków, wypracowany wiarą całych pokoleń, potwierdzony doświadczeniem chrześcijańskim tylu stuleci, ugruntowany w mojej własnej duszy.